Unu in awn ha Bud Kinabalu?

In bud Kinabalu amuna in sataas-taas bud di ha Likusantara. Timitindug nakatungkilang bang aturun daing ha laud sin Sulu bang sa'bu marayaw in hula'. In taas niya 4,095 meter daing ha ginlupaan. In gulal kinabalu nakawa' daing ha ngan Aki Nabalu bima'na "Kanyung-nyungan Tampat sin manga Patay". Bang ha pamaratsaya sin manga Dusun in manga nyawalihan sin tau patay naghuhula' ha puntuk sin bud Kinabalu. Kiyasaksian sin manga Milikan magsasakat bud bang in magmamalim daing ha bangsa Dusun sumampay pa taas bud magtuy sila magpaawn pagduwaa.

Hambuuk pa pamikil gimuwa' daing ha Lannang, basahun kunu' in palkataan Kina nakawa' daing ha "China" in Balu isab daing ha "Balu" (widow). Awn kata kata sin Dusun namayta bahawa awn hambuuk Ladjamura Lannang simakat pa taas bud Kinabalu iban gawi kumawa' sin mussa' amun jiyajagahan sin naga. In Ladjamura yadtu ha bayta' nagmumpaat nakapatay ha naga sambil nakawa' niya in mussa' nasabbut. Pagnaug niya daing ha bud nakaasawa siya babai Dusun, limugay man binin niya ra nagbalik da siya minuwi pa Sungsung (China). In asawa kiyabin nabali' in jantung hapagkarukkaan. Ampa siya simakat pa taas bud iban pagkarukkaan. Sambil awn pamaratsaya in babai yadtu nahinang batu.

In bud Kinabalu malaggu' in parsugpatan niya pa Sug iban suy suy pasalan sin pag-agama ha Lupa' Sug. In Bud ini ha kiyadungugan sin nagsulat hambuuk tampat pagbabaltapahan sin Tausug iban sin kaibanan bangsa Muslimin manusiya iban Jinn. Awn hambuuk kakasi sin Allah (di' kuna sabbutun in ngan) Bangsa Tausug, nagsuy suy kaku' pasalan sin bud ini. In agi niya ha tahun nakalabay in bud ini mahumu pagsakatun sin manga hamba Allah amun mabaya' tuud numanam ha lanab sin pagkasi pa Allah. In pagsakat nila bukun gawi mangita'-ngita' biya' sin paghinangun sin manga Milikan magtutulak-tulak (tourist) adapun magsutsi sin ginhawa iban lumayu' daing ha ulangig hibuk sin manusiya'.

Laung sin hambuuk taymanghud ini, in ha bud Kinabalu awn hambuuk masjid magguwa' tiyap tiyap waktu. In masjid ini ghaib tuput da in makakita' kaniya amun manga kiyadihilan na ijin sin mahasutci Allah. In laggu' sin masjid ini wayruun had niya. In jamaah sin masjid ini manga awliya' daing ha bangsa manusiya' iban jin Islam. In hinang sin manga rahasiya' Allah ini awn waktu biya' da isab ha hinang sin kita di ha dunya, magbissara ha kabasaran sin Allah SWT iban maghindu' sin ilmu' Tauhid iban sin kaibanan pa. In pagkaun iban panamung di' susahun. In hambuuk daing ha manga guru magpamiat ha bud ini amuna in Tuan Awliya Muhammad Sali (Mat Salleh) (RA). Ha bayta', in Tuan Guru Muda (RA) hambuuk na daing ha manga anak murid sin Tuan awliya Muhammad Sali (RA). Amu hadja laung sin tau nagbayta' yadtu, in pagusalun hipagsulat ha taas yadtu bukun "chalk" atawa "white board marker" bang maghindu', in pagusalun kunu' didtu amuna in tudlu'. Bang hi gudlis na in tudlu' magtuy siya limimpa'. Bunnal da tuwi' in bissara sin kamaasan "bang in tudlu hikapanulat na limabbaw na ingat sin hambuuk manusiya'. In sipat niya manga taymanghud bang di ha dunya amuna in computer. Sumagawa' nakalabbaw in "high tech" sin didtu, bunnal tuud way mahunit ha Allah SWT.

Awn pa hambuuk bayta diyungug sin nagsulat, ha waktu makusug in bunu' sin Abu Sayyaf iban satru' ha Lupa' Sug awn jimatu hambuuk kahalan makainu inu ha bud tumantangis. Ha bayta' sin usug yadtu, awn kunu' hambuuk usug maghuhukut sapi piyaglanggal sin manga sundalu Pilipinas. Ha masa yadtu puhingaun na siya sin  manga sundalu, nangatu man siya, in kainu inuhan niya pama la'day sin sundalu. Naruy man in manga sundalu, nagpakita kaniya in manga ghaib sambil nara niya nagbissara. Duun man iyasubu niya in manga ghaib yadtu bang hawnu in hulaan niya. In agi kunu' ha usug maghuhukut sapi yadtu, in kami laung na daing ha Bud Kinabalu, asal daing tagna' bang awn bunu' ha antara' sin Muslim iban satru' daran kami magtuyung. In kami laung na Tausug malugay na naghuhula' didtu. Ayaw kamu laung na masusa in kami saddiya tumuyung ku'nu ku'nu awn manglummu'  ha Lupa' Sug.

Mapuas daing ha bayta' ini, bakas awn kiyapikit ha katas habal "The New Sulu Times" (wayruun na bihaun) palihalan sin Bud Kinabalu. Awn nara nagbissara sin nagsulat ha suy suy ini tau Sandakan, bakas naghihinang ha Kota Kinabalu bilang nakura' Pulis. Ha bayta' kunu' kaniya laung sin nagsulat, in pulis yaun bakas nakasud pa Masjid ha laum sungab didtu ha taas bud Kinabalu. Pagsud niya natarsangngang siya ha kabasaran sin maha sutci Allah pasalan landu' kunu in luag sin sungab nasabbut. Pagkita' niya sin katilibut way tumaud manga mahahaba' hadja in pungut salta' puti' na. Awn pa isab daing ha kaibanan jamaah taga tanduk. Nangasubu in pulis yaun ha tau didtu ha laum bang hisiyu in manga manusiya' ini, sila nayan in manga ulama' daing ha binaybayan sin likusantara gawi magbaltapa iban manuntut ilmu' di, laung sin tau ha laum sungab yadtu.

Paghuwas yadtu in pulis ini diya nagbak ha hambuuk Sultan iban sin asawa niya. In Sultan nasabbut naglilingkud ha lilingkuran landu' lingkat. Ha lugay naglilingkud nagsuy suy na siya sin asal usul niya. Ha waypa kunu' siya (sultan) nakaratung pa bud Kinabalu nagbaltapa bakas siya nakapagsultan ha Sug. Bang ha bayta' sin pulis ini in Sultan ini amuna in hi Sultan Mustafa Syafiuddin, Sultan sin Sug hika-12 (1680-1696), iban in asawa sin sultan amuna in pagnganan Rengot, anak babai hi Raja Tua Sarong (panghulu sin kaum Idahan). Ha kiraniya, laung sin Sultan in Sabah gubatun sin satru', in kami gumuwa' umatubang ha manga satru'. In lugay sin pulis yadtu nagbaltapa ha bud kinabalu 2 tahun.

Daing ha 3 bayta' ini misan in kaawnan dugaing in pagusul iban kahalan kakitaan natu' in Bud Kinabalu asal awn parsugpatan pa Sug iban sin ilmu biyabawgbugan sin tau  ha laum niya. In Ilmu' magpakaguwa' daing ha Bud Kinabalu in kamatauran niya Tawhid. Daing ha sabab ini ayaw kitaniyu mainu inu in manga tau labay hapagbaltapa agad magdagbus katan ha kakahinang nila in kabasaran sin Allah SWT. Hambuuk na suntu' biya' na kan Tuan Guru Muda' yadtu iban sin guru niya hi Tuan awliya' Muhammad Sali. Bukun ka sambil pa adlaw ini in kubul hi Tuan awliya' Muhammad Sali piyaglalawag sin manga magsusulat nusulan? Bang sawpama way batang kubul sin Tuan awliya Muhammad Sali hawnu natu' lawagun?

In hal ini tuput Allah SWT in nakahati sin sabab manyabab. Paluagun natu' in pamandang pa katiluagan sin dunya. In hula' subay di' pasaran sabab yan mataud panawu' makainu inu ha laum niya. Insya'Allah bang in kamahaldikaan hi anughara' sin Allah SWT magbalik pa Sug kalu hipakita' niya ra ha manga huling bata' in lingkat sin agama amun biyabawgbugan sin Rasul SAW iban sin manga Ummat niya amun bunnal in pangagari iban nakaurul sin limpa' niya.

Ayaw natu' samuwahun in kamaasan laung in panghati pagagama, In ilmu' sin Allah SWT mataud iban maluag, daing ha sabab yadtu maghajat siya hipaginu-inu ha supaya in pikilan makakinam kahanungan dain di ha dunya sampay pa adlaw hukum.

In bud Kinabalu lamud natarbilang ha giyulal hi Dayang, in Lupa Sug laung na awn 4 nakatatapuk, "Nakatatapuk Ilmu', Nakatatapuk Pamarinta, Nakatatapuk alta' iban Nakatatapuk Daira." Bangman in bayta' ha laum makaganap pa kiyaiingatan natu' palihalan nusulan sin hula natu' kalasahan.

Source patta': https://blogs.princeton.edu/pia/personal/puglisi/MtKinabalu.jpg