Rida’ na ha Kasigpitan?

Bang kasigpitan da in pagbissarahan, agad di’ na kitaniyu kasuysuyan ha hal jimatu ha bangsa Tau Sug ha katilingkal dunya labi awla na in ha Sulu iban yari ha North Borneo. Pasal in hal ini niyananam agad sin kamatauran. Misan isab yari natu’ na niyananam labi isab maraih in dayaw bang kasunu’sunuan in bahana’ kiyahatihan natu’, isut daman bang awn mara magsuysuy awn hikalitu ta.

Adlaw-adlaw in Tau Sug ha Sandakan, nagparagan pakaniya-pakaniya sin paglawag kabuhianan sibu’ da ha kapasuan, hakalambungan, hakalanuan atawa hakalummian. Pasal in daut sin tiyap tiyap Tau Sug amun nagtuyu’ magusaha amuna in lumag sin hikanapaka ha anak asawa, atawa hikatabang ha mawmaas. Sambat da sin bahasa, sa’ sandalan in haggut pasu’ misan in kaawnan ha kabasaan atawa ha katahayan. In tuyu’ sin Tau Sug maghinang basta awn hadja gadji atawa awn mausaha misan ha paratan suga di’ magpika. Yan in pagyanun hulas sangsa’ tuud.

Hambuuk mahapun, nakapanaw kami pa hambuuk tampat ha Sandakan amun pagtagun Kampung Melayu, gawi timibaw pa manga katawtaymanghuran Tau Sug naghuhula’ didtu. In kawman yadtu in kamatauran sin naghuhula’ Tau Sug (Yakan, Samal, Buranun, Salip iban kaibanan pa). Pagsud namu’ pa kawman, nataabbit kami namatta’ sin bangsa ta kaibanan naguusuk bay ha higad sin Bud kaput (Pagbubugitan kaput ha Sandakan). Nakahuna’ huna’ kami awn da isab biya’ sin ha Manila “Smoky Mountain” atawa “Payatas” ha Quezon. Amu in kita’ sin mata namu’ manga Tau Sug namumut sin kaput amun hikasiyn pa, biya’ na sin mital, aluminum, plastik iban sin kaibanan pa. Wala na kami nagasubu bang mayta’ sila naghula’ duun misan maluag pa in lupa’ kapagusukan nila. Baha’ duun na haun in makasugpat kabuhi’ nila, atawa luwal duun da sila jarihun magusuk hag bay?

Wala’ na kami naginu-inu ha manga kaanakan nila dagan madtu mari nalapat sin pisak. Sabab kiyaingatan namu’ bukun da maluhay kanila in magiskul, pasalan di’ da sila taymaun sin parinta bang way katarrangan nila. Pagsukulan pa Tuhan maingat pa maglag sin hikatanam nila in manga katawtaymanghuran ini, daing sin dumidtu ha hula’ luwal da langit in aturun atawa dagat in dumulan. Bang awn ngi’ sukud matuhug pa sin punglu’ atawa hinangun pa puunan sin manga nakura’ hayanat sin tanggugjawab nila pa bangsa iban raayat nila.

Bangman hapaghuwas ini, dihilan sin Allahutaala in iypun niya bangsa Tau Sug, kusug iban anughara’ pamarinta amun makadul sin kalalagihan sin raayat niya. Tuyan niyu manga taymanghud in paglawag kabuhianan ayaw hadja manakaw iban magdagang sin bukun marayaw. In hinang niyu yan, kalu makadihil matakaddam pa manga sila naggugulal halul akkal, magjijimpulag iban nakura’ malasa ha raayat.